Doorka warbaahinta ka ciyaarto wacyiga bulshada iyo hormarka.

Aadamuhu waa makhluuq bulsho. Waxaan u baahanahay wehelka kuwa kale si aan ugu horumarno nolosha, iyo xoogga isku xirnaantayadu waxay saameyn weyn ku leedahay caafimaadka maskaxda iyo farxaddeena. Ku xidhidh bulsho ahaan dadka kale waxay yarayn kartaa walbahaarka, walbahaarka, iyo niyad-jabka, kor u qaad qiimaha naftada, waxay siinaysaa raaxo iyo farxad, waxay ka hortagtaa kalinimada, iyo xitaa waxay ku dari kartaa noloshaada sanado. Dhanka kale, la'aanta xiriir bulsheed oo xooggan waxay u keeni kartaa khatar halis ah caafimaadka maskaxdaada iyo dareenkaaga.

Adduunyada maanta, qaar badan oo naga mid ah waxay ku tiirsan yihiin aaladaha warbaahinta bulshada sida Facebook, Twitter, Snapchat, YouTube, iyo Instagram si aan isu helno oo isugu xirno midba midka kale. Iyadoo mid walba uu leeyahay faa'iidooyinkeeda, waxaa muhiim ah in la xasuusto in warbaahinta bulshadu aysan weligeed noqon karin beddelka xiriirka dhabta ah ee aadanaha. Waxay u baahan tahay in qof ahaan lala yeesho dadka kale si ay u kiciso hormoonnada yareeya walaaca oo ku dareensiiya farxad, caafimaad badan, iyo togan. Waxaa la yaab leh tignoolajiyada loo qaabeeyey in ay dadka isu soo dhaweyso, in aad waqti badan ku qaadatid la qabsiga warbaahinta bulshada waxa ay dhab ahaantii kaa dhigi kartaa in aad dareento cidlo iyo go'doon-oo ay uga sii daraan dhibaatooyinka caafimaadka maskaxda sida walaaca iyo niyad-jabka
Mar kaste waxay ku xidhantay  bulshadu dhankay u isticmaasho baraha bulshada faaidona waa laga dheefi karaa faaido darana waa laga dheefi karaa





Dhinacyada wanaagsan ee warbaahinta bulshada

In kasta oo is dhexgalka casriga ah ee warbaahinta bulshada uusan lahayn faa'iidooyin nafsi ah oo la mid ah sida waji ka waji, haddana waxaa jira siyaabo badan oo wanaagsan oo kaa caawin kara inaad ku xirnaato oo aad taageerto wanaaggaaga.

Baraha bulshada ayaa awood kuu siinaysa inaad:

• La xidhiidh oo la soco qoyska iyo asxaabta adduunka oo dhan.

• Hel saaxiibo cusub iyo bulshooyin; isku xidhka dadka kale ee ay isku dan ama hamiga wadaagaan.

• Ku biir ama kor u qaad sababaha qiimaha leh; wacyi galinta arimaha muhiimka ah.

• Raadso ama bixi taageero niyadeed xilliyada adag.

• Hel xiriir bulsho oo muhiim ah haddii aad ku nooshahay meel fog, tusaale ahaan, ama aad leedahay madaxbannaani xaddidan, walaac bulsho, ama aad ka tirsan tahay koox la takooro.

• U hel meel aad ku abuurto hal-abuurnimadaada iyo is-muujintaada.

• Soo hel (si taxadar leh) ilaha
macluumaadka iyo waxbarashada qiimaha leh.




Dhinacyada taban ee baraha bulshada

Maadaama ay tahay tignoolajiyadu wax  cusub, waxaa jira cilmi baaris yar oo lagu ogaanayo cawaaqibka mustaqbalka fog, wanaag iyo xumaanba, isticmaalka baraha bulshada, Si kastaba ha ahaatee, cilmi-baarisyo badan ayaa helay xiriir xooggan oo ka dhexeeya warbaahinta bulshada  iyo khatarta sii kordheysa ee niyad-jabka, walaaca, kalinimada, is-waxyeelaynta , iyo xitaa fikradaha isdilka .

Baraha bulshada ayaa laga yaabaa inay kor u qaadaan khibradaha xun ama macaamilka xun wax wanaagsana ka dhigaan wax markii hore xamaan loo arkaayay :

• Isku kalsooni  la'aanta noloshaada ama muuqaalkaaga . Xitaa haddii aad ogtahay in sawirada aad ka daawato baraha bulshada si khaldan loo adeegsado, waxay weli kaa dhigi karaan kalsooni la'aan ku saabsan sidaad u egtahay ama waxa  ku dhacaya noloshaada. Sidoo kale, waxaan dhamaanteen ka warqabnaa in dadka kale ay u janjeeraan inay wadaagaan kaliya waxyaabaha ugu muhiimsan noloshooda, dhif iyo naadir weeye in qofku noloshii aanu cidna ama nolol qof kale Barbar dhigin una eegin noloshu qofka kale la kulmay  . Laakiin taasi ma yaraynayso dareenkaas xaasidnimo iyo ku qanacsanaan la'aanta markaad dhex  mushaaxayso baraha bulshada.

• Cabsida maqan .  goobaha sida Facebook iyo Instagram waxay u muuqdaan inay sii xumeynayaan ama sii kordhinayaan dareenka ah in kuwa kale ay ku raaxeysanayaan ama ay ku nool yihiin nolol ka wanaagsan adiga. Fikradda ah inay kaa maqan tahay waxyaabo gaar ah waxay saameyn ku yeelan kartaa isku kalsoonidaada, waxay kicin kartaa welwelka, waxayna sii kordhin kartaa xitaa isticmaalka warbaahinta bulshada.  waxay kugu qasbi kartaa inaad talefankaaga qaadato dhowrkii daqiiqoba mar si aad u hubiso wixii ku soo cusboonaadey, ama si qasab ah uga jawaabto digniin kasta—xitaa haddii taasi la macno tahay inaad khatar geliso ama qiyamkaaga dadnimo,bulsheed,named wax u dhimayso.waxa laga yabaa  markaad baabuur wadato, seexanayso habeenkii, ama aad ku jirto xalad adiga ku gaar ah aad mudnaanta siiso dhex mushaaxida warbaahinta bulshada.

• Go'doon . Daraasad lagu sameeyay Jaamacadda Pennsylvania ayaa lagu ogaaday in isticmaalka sare ee Facebook, Snapchat, iyo Instagram ay kordhiso halkii ay hoos u dhigi lahayd dareenka kalinimada . Taa beddelkeeda, daraasaddu waxay ogaatay in yaraynta isticmaalka baraha bulshada ay dhab ahaantii kaa dhigi karto inaad dareento kelinimo yaraan iyo go'doonnimo iyo hagaajinta caafimaadkaaga guud.

• Niyad jab iyo walaac . Bini'aadamku waxay u baahan yihiin xiriir fool ka fool ah si ay maskax ahaan u caafimaad qabaan. Ma jiraan wax yareeya walbahaarka oo  kordhiya niyad wanaaga  si degdeg ah ama si ka waxtar badan marka loo eego fool ka fool ee lala yeesho qof ku danaynaya adiga. Inta badan ee aad mudnaanta siiso is dhexgalka warbaahinta bulshada marka loo eego cilaaqaadka shakhsi ahaaneed ama cilgaadka fool ka fool ka ah , inta badan waxaad halis ugu jirtaa inaad kobciso ama uu samayn aad ka soo waaqsan waydo kugu yeesho  xanuun niyadda la'aan walaaca iyo niyad-jabka .

• Cagajuglaynta internetka. Qiyaastii 10 boqolkiiba dhalinyaradu waxay soo sheegaan in lagu caayo baraha bulshada iyo isticmaaleyaal kale oo badan ayaa lagu soo oogay faallooyin meel ka dhac ah. Goobaha warbaahinta bulshada sida Facebook, tiktok - waxay noqon karaan meelo lagu faafiyo wararka xanta ah, beenta, iyo xadgudubyada kuwaas oo ka tagi kara nabaro caadifadeed oo waara ama inay Keenan dhaqan guur , lumiyaana qiyamkii bulsheed ama shakhsiyeed.

•  Isla wadaagista muqaalo iyo fikiro aan ku qotomin qiyam.  Wadaagista sawir-gacmeed aan dhammaad lahayn iyo dhammaan fikradahaaga hoose ee baraha bulshada waxay abuuri kartaa isku-fiirsi caadifadaysan  oo keniya caafimaad la'aan waxayna kaa fogaynaysaa xidhiidhada nolosha dhabta ah.

Guntii iyo gunaanadki qormo kasta ama hadal kastoo oo  qalinka u qaadato runti waxba keenay inaad qorto ama kugu kelifay waxyaabihi igu kelifay qormadan waxa odhan karaa markaan arkay

•  Bulshadeeni oo qalad fahantay isticmaalki baraha bulshada
• Bulshadii oo aan arkay inay saamayn taban ku yeelan karto hadaan looga digin isticmaalka taban iyo fahan la'anta dhibatada ka iman karta.
• Bulshadi soomaaliyeed oo aad arki karto in uu soo barahii bulshadu ku yeeshay saamaym taban ko dhan walba leh

Qormadan aan qalinka u qaatay keliya
Ujeedan u qoray waxay daraneed inan bulshada iyo waladiinta somaliyeed u noqoto hogotusaalayn, arkaana dhibaatda kaso socota baraha bulshada  hadii aan qoys ahaan iyo dowlad ahaanba wax laga qaban

Wax ka beddelka isticmaalka warbaahinta bulshada si loo horumariyo caafimaadka iyo bed qabka bulsheed.

Talooyinka soo socda ayaa ku caawin kara inaad yareeyso.

• Isticmaal app si aad ula socoto inta wakhtiga aad ku bixiso warbaahinta bulshada maalin kasta. Dabadeed hadaf u deji inta aad rabto inaad ku isticmaasho.

• Demi teleefankaaga waqtiyo gaar ah oo maalinta ah, sida marka aad baabuur wadid, kulan ku jirto, goobta jimicsiga, cashaynayso, wakhti aad la qaadanayso saaxiibada khadka tooska ah, ama la ciyaarista carruurtaada. Ha qaadan teleefankaaga musqusha.


• Ha keenin taleefankaaga ama tablet-kaaga sariirta . Dami aaladaha oo ku dhaaf qol kale habeenki si aa u seexato ama aad u hesho wakhti nasasho.

• Dami ogeysiisyada warbaahinta bulshada Way adag tahay inaad iska caabiso guuxa joogtada ah, dhawaaqa, iyo dhawaaqa taleefankaaga ee kuu sheegaya fariimaha cusub. Deminta ogeysiisyada waxay kaa caawin kartaa inaad dib u soo ceshato maamulka wakhtigaaga iyo diiraddaada.

• Isku day inaad ka saarto apps-ka warbaahinta bulshada teleefankaaga si aad kaliya uga hubiso Facebook, Twitter iyo wixii la mid ah tablet-kaaga ama kombiyuutarkaaga. Haddii ay tani u ekaato mid aad u daran, isku day inaad hal mar ka saarto hal app warbaahinta bulshada si aad u aragto inta aad dhab ahaantii tabaysay.

Waxa soo ifbaxaysa
Saamayn aan la dareensanyn oo caruurta uga imanaysa isticmaalka badan ee baraha bulshada iyo weliba ka war la'anta waalidku aanu ka war hayn ilmahiisa isticmaalka mobilka iyo waxa uu isticmaalo.
Waan inaad ilmaahaaga ka war haysaa  marku haysto mobile u gaara waxa uu isticmaalo iyo website uu booqdo, wakhi eenteeg leeg ayuu ku foorara mobilka.

Talooyinka soo socda ayaa ku caawin kara inaad ka kaantroosho ilmahaaga .

•  La soco oo xaddid isticmaalka baraha bulshada ee ilmahaaga. Markaad wax badan ka ogaato sida ilmahaagu ula macaamilayo baraha bulshada, ayaa sida ugu wanagsan aad u awoodi doontaa inaad wax ka qabato dhibaato kasta. Barnaamijyada kontoroolka waalidku waxa ay kaa caawin karaan in la xaddido isticmaalka xogta ilmahaaga ama xaddido isticmaalkooda taleefoonka waqtiyada qaarkood ee maalinta. Waxa kale oo aad hagaajin kartaa goobaha gaarka ah ee goobaha kala duwan si aad u xaddiddo soo-gaadhsiintooda cagajuglaynta ama ugaarsadayaasha.

• Kala hadal ilmahaaga arrimaha hoose. Dhibaatooyinka isticmaalka warbaahinta bulshada waxay badanaa qarin karaan arrimo qoto dheer. Ilmahaagu dhib ma ka haystaa ku haboonaanta dugsiga? Ma xishoodaan mise walaac bulsho? Dhibaatooyinka guriga ka jira miyay u keenayaan walaac?

• Xooji nasashada "warbaahinta bulshada" Tusaale ahaan, waxaad mamnuuci kartaa baraha bulshada ilaa uu ilmahaagu dhammeeyo shaqada-guriyeedka fiidkii, ha u ogolaan telefoonada miiska cashada ama qolka jiifka, oo aad qorshayso hawlaha qoyska ee ka reebaya isticmaalka telefoonada ama qalabka kale. Si looga hortago dhibaatooyinka hurdada, had iyo jeer ku adkeyso in telefoonada la damiyay ugu yaraan hal saac ka hor sariirta. Waxaso dhan waxa ka cawin kara application ama Gmailkaaga wixi talo ee aad uga baahantay systemkan waad nala soo xidhiidhi Facebook contact .

• Bar ilmahaaga sida warbaahinta bulshadu aanay ahayn mid ka tarjumaysa nolosha dadka. Waa inaysan naftooda ama noloshooda si xun ula barbar dhigin kuwa kale baraha bulshada. Dadku waxay dhajiyaan kaliya waxay rabaan inay dadka kale arkaan. Sawirada waa la maamulay ama si taxadar leh ayaa loo sawiray oo la doortay. In saaxiibbo ku yar ku yeesho baraha bulshada kuma dhigayso ilmahaaga mid caan ka ah ama ka hooseeyo istaahila.

•  Ku dhiiri geli jimicsiga iyo xiisaha fool ka foolka ah. Ka fogee ilmahaaga baraha bulshada adiga oo ku dhiirigelinaya inay raacaan dhaqdhaqaaqyada jireed iyo hiwaayadaha ku lug leh isdhexgalka adduunka dhabta ah. Jimicsigu wuxuu u fiican yahay in la yareeyo welwelka iyo walbahaarka , kor u qaadista kalsoonida, iyo wanaajinta niyadda - waana wax aad samayn karto qoys ahaan. Inta badan ee ku hawlan cunugaada ee offline-ka ah, waxaa yaraanaya niyadooda iyo dareenkooda is-qiimeyntu waxay ku xirnaan doontaa inta saaxiibo, jecel yihiin, ama wadaaga ay ku leeyihiin baraha bulshada. 

Turjumadii: Mohamed Ahmed
Qorayaasha: Lawrence Robinson iyo Melinda Smith, MA